Bài 13. Gia đình là Hội Thánh tại gia
Anh em là dòng giống được tuyển chọn,
là hàng tư tế vương giả, là dân tộc thánh thiện, dân riêng của
Chúa,
để rao giảng quyền năng của Đấng đã gọi anh em ra khỏi tối
tăm
mà vào ánh sáng kỳ diệu của Người (1Pr 2,9).
Ngay từ đầu, Hội Thánh thường được hình thành từ những người “cùng
với cả gia đình” trở thành tín hữu[1].
Khi theo Đạo, họ ao ước cho “cả nhà” được ơn cứu độ[2].
Những gia đình tín hữu này là những hòn đảo nhỏ mang sự sống Kitô giữa một thế
giới ngoại giáo, và mỗi gia đình đã thực sự là một Hội Thánh tại gia.
1. Gia đình là Hội Thánh tại gia
Ngày nay, chúng ta đang sống trong một thế giới xa lạ và đôi khi
thù nghịch với đức tin. Gia đình tín hữu có vai trò quan trọng nhất, vì là
những ngọn đuốc đức tin sống động và chiếu sáng. Trong gia đình như một Hội Thánh
nhỏ, ước gì cha mẹ là những người đầu tiên dùng gương lành và lời nói mà truyền
dạy đức tin cho con cái, cũng như cổ võ ơn gọi riêng của từng đứa con và đặc
biệt chăm sóc đến ơn gọi linh mục[3].
Cha xứ giải thích:
“Nói thế giới thù nghịch
với đức tin” không chỉ nói tới ý thức hệ vô thần, nhưng còn là và quan trọng là
nói đến những trào lưu sống nghịch với đức tin của con người sống trong xã hội
hôm nay như tham nhũng, hối lộ, bất công, trụy lạc, gian dối, lọc lừa và nhiều
hành động khác xúc phạm đến phẩm giá và sự sống của con người. Cuộc sống đức
tin của các Kitô hữu, qua lời rao giảng và cuộc sống, cũng giống như các tiên
tri ngày xưa và như Chúa Giêsu, bị thế gian ghét bỏ vì họ không thuộc về thế
gian dù đang sống giữa nó. Tuy nhiên, dấu hiệu chúng ta bị thế gian ghét bỏ là
dấu hiệu chúng ta thuộc về Thiên Chúa vì tôi tớ không hơn chủ, trò không bằng
thầy. Họ đã ghét Thầy thì trò hay tôi tớ không thể được yêu thương.
Để giáo dục đức tin cho con
cái, việc dùng lời nói để dạy kinh sách hay các giá trị của Tin Mừng là chưa đủ
bởi lời nói sẽ bay đi chỉ có gương lành còn lại. Những gương xấu của người tín
hữu Kitô đã gây bao nhiêu hậu quả cho công cuộc loan báo Tin Mừng của Hội
Thánh. Do đó, cha mẹ cần phải dùng chính gương sáng trong các cử hành phụng vụ
và nhất là trong những xử sự cuộc sống để dạy cho con cái, như vậy, các em mới
có thể tin tưởng và bước theo Chúa Kitô và các giá trị Tin Mừng của Người.
Gia đình là nơi thể hiện đặc biệt chức tư tế cộng đồng của người
cha, người mẹ, con cái và mọi phần tử trong gia đình, nhờ lãnh nhận các bí
tích, nhờ kinh nguyện, tạ ơn và chứng từ đời sống thánh thiện, hy sinh và đức
ái hữu hiệu. Gia đình là trường học đầu tiên về đời sống Kitô giáo, và là một
trường học phát triển nhân tính. Chính trong gia đình, người ta học biết làm
việc với sự nhẫn nại và vui thích, học biết tình bác ái huynh đệ, sự quảng đại
tha thứ, nhất là sự phụng thờ Thiên Chúa qua kinh nguyện và hy lễ đời sống[4].
Cha xứ giải thích:
Qua Bí Tích Thánh Tẩy, mỗi
người chúng ta được tham dự vào 3 sứ vụ tư tế, tiên tri và vương đế của Chúa
Kitô. Tuy nhiên chức tư tế này là chức cộng đồng so với chức thừa tác của linh
mục qua bí tích truyền chức.
Với chức tư tế cộng đồng,
người Kitô hữu dùng những vui buồn của bậc sống mình làm lễ vật của mình để
hiệp với lễ vật của chính Chúa Kitô được tiến dâng trong thánh lễ hàng ngày;
với sứ mạng tiên tri, người Kitô hữu được gọi mời để nên chứng nhân cho Chúa
Kitô và Tin Mừng của Ngài bằng lời rao và cuộc sống của họ. Với sứ vụ vương đế,
như Chúa Kitô – Đấng đã lôi kéo mọi người đến với Ngài qua cái chết và và sự
sống lại của Người để thiết lập một vương quốc cho Thiên Chúa – vương quốc vĩnh
cửu và vô biên, tình yêu và sự sống, sự thật và công bình. Người tín hữu bởi đó
cũng được gọi mời làm vua (làm chủ) những tham vọng và ích kỷ của mình để thuộc
trọn về Chúa trong tin yêu và vâng phục. Trong một lời, họ cộng tác với các
thành viên trong Hội Thánh mở mang vương quyền Thiên Chúa trên khắp cùng trái
đất: “Xin làm cho triều đại Cha mau đến, Danh Cha hiển trị, ý Cha thể hiện dưới
đất cũng như trên trời". (xem thêm sách giáo lý Hội Thánh Công giáo các số
783-786)
2. Gia đình tham
dự vào cuộc sống của Hội Thánh
Cũng như Hội Thánh, gia đình Kitô hữu được mời gọi:
- Sống mầu nhiệm hiệp thông của Chúa Ba Ngôi.
- Đón nhận và thông truyền ơn cứu rỗi.
2.1. Sống mầu nhiệm hiệp thông của
Chúa Ba Ngôi
Nơi Thiên Chúa Ba Ngôi, Thánh Thần là tình yêu của Chúa Cha và
Chúa Con, phát xuất từ Chúa Cha và Chúa Con. Còn nơi gia đình nhân loại, người
con là kết quả của tình yêu giữa cha và mẹ. Sự so sánh không nhằm nói đến sự
song song và tương ứng về quan hệ giữa các ngôi vị, nhưng nhằm nói đến sự tương
tự về tình yêu thương hiệp nhất. Nơi mầu nhiệm Thiên Chúa, ba ngôi vị thần linh
phân biệt với nhau, ngôi này không phải là ngôi kia, nhưng lại không hề tách
rời nhau, mà chỉ là một Thiên Chúa duy nhất. Mầu nhiệm ấy là nguồn gốc và mẫu
mực cho các gia đình[5].
Cha xứ giải thích:
Ba Ngôi là một tương quan
tình yêu. Nơi Ba Ngôi, việc trao ban và đón nhận giữa các ngôi là trọn vẹn và
tuyệt đối đến độ Ba Ngôi nên một với nhau trong tình yêu. Cũng vậy, Thiên Chúa,
trong ý định nhiêm mầu, muốn chúng ta trở nên tinh tuyền trước mặt Thiên Chúa
và được tham dự vào sự sống của Ba Ngôi Thiên Chúa nhờ Chúa Giêsu Kitô trong
Chúa Thánh Thần. Sống hiệp thông với Ba Ngôi Thiên Chúa là sống không chỉ trong
các cử hành phụng vụ mà còn trong việc sống tình yêu hiến dâng và đón nhận giữa
các thành viên trong gia đình và với mọi người chúng ta gặp gỡ trong cuộc đời
theo mẫu gương của tình yêu Ba Ngôi.
2.2. Đón nhận và thông truyền ơn cứu
rỗi
“Trước hết chính Mẹ Hội Thánh sinh ra, giáo dục, xây dựng gia đình
Kitô hữu, bằng cách thực hiện cho nó sứ mạng mà Hội Thánh đã nhận được từ nơi
Chúa mình. Khi loan báo Lời Chúa, Hội Thánh mặc khải cho gia đình Kitô hữu chân
tính của nó, nói khác đi, cho biết gia đình là gì và phải trở nên thế nào theo
ý định của Thiên Chúa. Khi cử hành bí tích, Hội Thánh làm phong phú và củng cố
gia đình Kitô hữu với ơn của Đức Kitô để thánh hoá nó mà tôn vinh Chúa Cha. Khi
canh tân lại lời công bố giới răn mới về đức ái, Hội Thánh làm sinh động và
hướng dẫn gia đình Kitô hữu vào việc phục vụ tình yêu, để giúp nó bắt chước và
sống lại chính tình yêu hiến mình và hy sinh mà Chúa Giêsu đã dành cho toàn thể
nhân loại.
Đến lượt mình, gia đình Kitô hữu cũng hoà nhập vào trong mầu nhiệm
Hội Thánh đến độ được dự phần vào sứ mạng cứu rỗi đặc biệt của Hội thánh theo
cách riêng của mình. Nhờ ơn Bí tích Hôn phối “trong bậc sống và
trong lãnh vực của họ, đôi bạn và cha mẹ Kitô hữu cũng có được ơn riêng dành
cho họ trong lòng dân Thiên Chúa”. Do đó, không những họ “nhận được” tình yêu
của Đức Kitô để trở nên một cộng đồng “được cứu rỗi”, mà còn còn được mời gọi
truyền đạt cho anh chị em của họ chính tình yêu của Đức Kitô, và như thế, họ
trở nên một cộng đồng cứu rỗi người khác.
Gia đình Kitô hữu không những nhận được tình yêu của Đức Kitô để
trở nên một cộng đồng được cứu rỗi, mà còn được mời gọi truyền đạt cho các anh
chị em khác chính tình yêu của Đức Kitô. Do đó, một đàng gia đình Kitô hữu là
hoa quả và dấu chỉ của sự phong phú siêu nhiên của Hội Thánh, nhưng đàng khác
nó còn là biểu tượng, chứng tích và san sẻ thiên chức làm mẹ của Hội Thánh[6]”.
Cha xứ giải thích:
Tình yêu Ba Ngôi không phải
là tình yêu khép kín, ích kỷ và no thỏa trong chính mình nhưng là một tình yêu
mở ra. Tạo dựng và cứu độ là sự mở ra của tình yêu Thiên Chúa với nhân loại và
thiên nhiên vũ trụ. Tình yêu Gia đình sẽ trở nên đơn điệu và cằn cỗi nếu chỉ
biết đóng kín trong chính họ với thứ tình yêu ích kỷ thay vì vị tha.
Có 5 cụm từ quan trọng
trong đoạn này cần nhớ khi nói về gia đình:
ü
Hoa quả: Gia đình sinh ra
từ Hội Thánh nhờ lời Chúa qua Bí tích.
ü
Dấu chỉ: chỉ tới của một
Hội Thánh không ngừng đón nhận và trao ban.
ü
Biểu tượng: của một sự sinh
hạ ra cái mới qua việc chu toàn sứ mạng của gia đình.
ü
Chứng tích: Gia đình là Hội
Thánh thu nhỏ, là con đường của Hội Thánh đến với nhân loại.
ü
San sẻ: Mở ra để trao dâng
những gì gia đình không ngừng nhận được từ Hội Thánh và Thiên Chúa.
3. Gia đình tham
dự vào sứ mạng của Hội Thánh
Gia đình Kitô hữu được mời gọi góp phần tích cực và có trách
nhiệm vào cuộc sống và sứ mạng của Hội Thánh với tư cách là một cộng đồng
thân mật của sự sống và tình yêu, một cộng đồng tham dự vào sứ mạng làm vua, tư
tế và tiên tri của Đức Kitô và của Hội Thánh Ngài. Chính tình yêu và sự sống
kết thành tâm điểm cho sứ mạng cứu độ của gia đình Kitô hữu trong Hội Thánh và
vì Hội Thánh.
Cộng đồng thân mật của sự
sống và tình yêu là những cụm từ quan trọng trong đoạn này cần nhớ khi nói về
gia đình. “Thân mật” rõ ràng diễn tả sứ mạng của gia đình là tạo nên một không
gian nơi ấy sự sống và tình yêu được đón nhận, bảo vệ, phát triển và trao dâng.
Mọi hình thức hủy diệt sự sống hay tình yêu đều trái với ý Chúa muốn về gia
đình.
3.1. Gia đình Kitô hữu, cộng đồng tin
và loan báo Tin mừng (sứ mạng tiên tri)
Trước hết, gia đình Kitô hữu sống vai trò tiên tri của mình bằng
cách đón nhận Lời Thiên Chúa là Đấng mặc khải cho họ cái mới mẻ kỳ diệu trong đời
sống hôn nhân và gia đình. Chỉ trong đức tin họ mới có thể, với một niềm vui
sướng và biết ơn, khám phá và thán phục phẩm giá của hôn nhân và gia đình mà
Thiên Chúa đã nâng cao, bằng cách lấy đó làm dấu chỉ và môi trường của giao ước
yêu thương giữa Thiên Chúa và con người, giữa Đức Kitô và Hội Thánh.
Ngay việc chuẩn bị hôn nhân đã mang tính cách của một hành trình
đức tin. Đó là một thời gian đặc biệt giúp cho những người đính hôn tái khám
phá và đào sâu về đức tin của mình, để họ có thể đón nhận một cách tự do ơn gọi
sống theo gương Đức Kitô và phục vụ Nước Thiên Chúa trong chính bậc sống hôn
nhân và gia đình.
Giây phút quyết liệt mà hai người, trong tư cách đôi bạn, bày tỏ
đức tin, là lúc họ cử hành bí tích Hôn phối. Do bản chất sâu xa, việc cử hành
này là một sự công bố trong Hội Thánh về Tin mừng của tình yêu hôn nhân: Đó là
Lời Thiên Chúa mặc khải và hoàn tất dự định đầy khôn ngoan và yêu thương mà
Ngài đã có đối với đôi bạn khi dẫn họ tới chỗ tham dự một cách nhiệm mầu và
thực sự vào chính tình yêu của Ngài đối với loài người.
Việc tuyên xưng đức tin này đòi hỏi phải được kéo dài suốt cuộc
đời của đôi bạn. Trong và qua các sự kiện, các vấn đề, các khó khăn, các biến
cố của cuộc sống thường ngày, Thiên Chúa đến với họ và nêu lên cho họ những đòi
hỏi cụ thể, để họ dự phần vào tình yêu của Đức Kitô đối với Hội Thánh.
Khám phá ý định của Thiên Chúa và tuân phục ý định ấy là hai việc
phải được thực hiện cùng một lúc trong cộng đồng hôn nhân và gia đình, qua kinh
nghiệm nhân bản về tình yêu giữa đôi bạn, cũng như giữa cha mẹ và con cái, khi
tình yêu ấy được sống trong Thần Khí Đức Kitô.
Tùy mức độ đón nhận Tin mừng và trưởng thành trong đức tin, mà gia
đình Kitô hữu trở nên một cộng đồng loan báo Tin mừng. Sứ mạng loan báo Tin
mừng này bắt nguồn từ bí tích Rửa tội và nhận được nơi bí tích Hôn phối một sức
đẩy mới, để họ có thể truyền đạt đức tin, thánh hóa và biến đổi xã hội theo ý
định của Thiên Chúa.
Cha
xứ giải thích:
Chúng ta không thể cho cái
mà mình không đó. Đức tín là ân ban trước hết đến từ Thiên Chúa và bởi đó, gia
đình trước hết phải là cộng đồng mở ra cho Thiên Chúa như cội nguồn sức sống và
tình yêu của họ.
Nếu hạt lúa mì không chết
đi, không thối đi thì nó chỉ trơ trọi một mình, nhưng nó sẽ sinh ra nhiều bông
hạt khi biết mở ra với thế giới và môi trường xung quanh nó. Gia đình thứ đến
phải là một cộng đồng mở ra cho cuộc gặp gỡ, đối thoại và yêu thương giữa các
thành viên trong gia đình. Gia đình là môi trường đầu tiên con người được dạy dỗ
và trải nghiệm những giá trị của truyền thống văn hóa, xã hội và cả tôn giáo. Những
lời chào hỏi, những biểu hiện của lòng biết ơn, những lời kinh và những giá trị
nhân bản chẳng phải trước hết chúng ta nhận được từ gia đình sao?
Sau hết, gia đình phải mở
ra với thế giới như phận hạt lúa mì để sinh hoa trái cho cuộc đời. Việc mở ra
sẽ giúp sự sống và tình yêu trong gia đình trở nên phong phú hơn trong việc đối
thoại, hợp tác và phát triển.
3.2. Gia đình Kitô hữu, cộng đồng đối
thoại với Thiên Chúa (sứ mạng tư tế)
Khi chu toàn sứ mạng hôn nhân và gia đình của mình nhờ sức mạnh
của bí tích Hôn phối, gia đình Kitô hữu được đổ tràn tinh thần của Đức Kitô,
nhờ đó tất cả đời sống của họ thấm nhuần đức tin, đức cậy, đức mến, ngày càng
tiến tới sự trọn lành riêng biệt của họ và sự thánh hóa lẫn nhau, cùng nhau góp
phần tôn vinh Thiên Chúa. Đó là vai trò tư tế mà gia đình Kitô hữu có thể và
phải chu toàn trong sự kết hợp mật thiết với toàn thể Hội Thánh, qua những thực
tại hằng ngày của đời sống hôn nhân và gia đình.
Gia đình Kitô hữu cố gắng chu toàn ơn gọi và vai trò tư tế của
mình không những bằng việc cử hành Thánh Thể và các bí tích khác hoặc bằng việc
hiến dâng chính mình cho vinh quang Thiên Chúa, nhưng còn bằng đời sống cầu
nguyện, tức là đối thoại bằng kinh nguyện với Chúa Cha nhờ Đức Kitô và trong Chúa
Thánh Thần.
Kinh nguyện không phải là một sự chạy trốn các trách nhiệm thường
ngày, nhưng chính là sức đẩy thôi thúc các gia đình Kitô hữu đến chỗ đảm nhận
các trách nhiệm làm tế bào đầu tiên và căn bản của xã hội nhân loại và chu toàn
đầy đủ các trách nhiệm ấy. Theo nghĩa đó, việc gia đình Kitô hữu tham dự vào
cuộc sống và sứ mạng của Hội Thánh sẽ biến chuyển theo tỷ lệ của sự cầu nguyện
trung thành và sâu đậm, nhờ đó gia đình Kitô hữu được kết hợp với cây nho sai
trái là Đức Kitô.
Cha đã giải thích ở trên
khi nói về tương quan của gia đình với nguồn cội thần linh. Các cử hành phụng
vụ hay các việc đạo đức như kinh tối, kinh sáng chỉ có giá trị bao lâu chúng ta
làm với lòng yêu mến và với nhận thức sâu xa về ân huệ mà Thiên Chúa không
ngừng đổ tuôn trên gia đình.
3.3. Gia đình Kitô hữu, một cộng đồng
phục vụ con người (sứ mạng vương đế)
Hội Thánh có sứ mạng hướng tất cả mọi người tới chỗ đón nhận Lời
Thiên Chúa trong đức tin, cử hành và công bố đức tin ấy trong các bí tích và
kinh nguyện, sau cùng diễn
tả đức tin ấy qua những thực tại cụ thể của đời sống phù hợp với giới răn mới
về tình yêu. Cũng vậy, gia đình Kitô hữu được Luật mới của Thánh Thần
linh hoạt và hướng dẫn, và được mời gọi sống tình yêu phục vụ đối với Thiên
Chúa và tha nhân trong sự hiệp thông mật thiết với Hội Thánh là dân tộc vương
giả.
Tinh thần và thái độ phục vụ của gia đình Kitô hữu được thực hiện
trước hết giữa đôi bạn và gia đình của họ, rồi được mở rộng cho cộng đồng Hội
Thánh, và sau cùng phải vượt qua phạm vi những anh em cùng đức tin, bởi vì “mọi
người đều là anh em của tôi”. Đó là một tình bác ái biết nhận ra nơi mỗi người
khuôn mặt của Đức Kitô và là một người anh em mà mình phải yêu mến và phục vụ,
nhất là khi họ nghèo túng, yếu đuối, đau khổ hoặc bị đối xử bất công. Để có thể
đào tạo những con người biết yêu thương và sống yêu thương trong mọi tương quan
với người khác, gia đình Kitô hữu sẽ không tự khép kín, nhưng mở ra cho cộng
đồng, hướng tới cộng đồng nhờ ý thức về công lý và nhờ sự quan tâm lo lắng cho
người khác, cũng như nhờ bổn phận trong trách nhiệm riêng của gia đình đối với
toàn thể xã hội.
Hội Thánh vừa thánh thiện lại vừa gồm những con người bất toàn
đang lần bước trên trần thế. Giữa lúc văn hoá tiêu thụ phát triển nhanh đến
chóng mặt, khiến nhiều giá trị truyền thống bị sụp đổ, nhiều gia đình đã tan vỡ
và nhiều Kitô hữu cũng bị biến chất, gây nên biết bao gương xấu, làm méo mó
gương mặt Hội Thánh, làm cho nhiều người phải nản lòng. Tuy nhiên tình thương
và quyền năng của Thiên Chúa vẫn mãi mãi còn đó để cho ta tin cậy. Nỗ lực sống
tốt lành của một gia đình Kitô hữu có vẻ như chẳng nghĩa lý gì giữa cơn lốc suy
đồi đang ào ào thổi đến, nhưng thật ra nó sẽ là hạt men. Nó có thể đem lại niềm
hy vọng cho một vòng đai nhỏ chung quanh nó và sẽ dần dần lan rộng. Rồi đến khi
có nhiều gia đình Kitô hữu cùng hoà chung một lời chứng, tiếng nói của họ sẽ âm
vang, sẽ đem lại niềm hy vọng cho nhân loại, và mọi người sẽ hiểu đúng bản chất
của Hội Thánh. Vậy, “giữa một thế hệ ngang trái và tà vạy, anh em phải chiếu
rạng như đuốc sáng trên thế gian” (Pl 2,15).
Chính khi sao lãng bổn phận
trần thế, người Kitô hữu đang có nguy cơ đánh mất sự sống đời đời của mình.
Người phú hộ trong dụ ngôn Chúa Giêsu kể chỉ cho thấy rằng: anh không bị kết án
vì sự giàu có của anh nhưng chình vì cuộc sống khép kín của anh trong hạnh phúc
riêng mình mà không quan tâm tới cuộc sống của những người xung quanh. Anh quên
rằng chính khi làm như thế, đào hố ngăn cách với tha nhân nơi trần gian này,
anh đã đào hố ngăn cách với Thiên Chúa ngày mai.
1. H. Tại sao gia đình Kitô hữu được gọi là Hội Thánh tại gia?
T. Gia đình Kitô hữu được gọi là Hội Thánh tại gia vì được tham dự
vào sự sống và sứ mạng của Hội Thánh.
2. H. Gia đình Kitô hữu tham dự vào sự sống của Hội Thánh như thế
nào?
T. Cũng như Hội Thánh, gia đình Kitô hữu được mời gọi sống mầu
nhiệm hiệp thông của Thiên Chúa Ba Ngôi, đón nhận và thông truyền ơn cứu rỗi.
3. H. Gia đình Kitô hữu tham dự vào sứ mạng của Hội Thánh như thế
nào?
T. Cũng như Hội Thánh, gia đình
Kitô hữu được mời gọi trở nên một cộng đồng tin và loan báo Tin
mừng, đối thoại với Thiên Chúa và phục vụ con người.
GỢI Ý SUY NGHĨ:
1. Tại sao “Gia đình lại được gọi là Hội Thánh tại gia”? Giữa gia
đình và Hội Thánh có liên hệ như thế nào?
2. Hội Thánh một cách cụ thể chính là giáo xứ của anh chị.
Anh chị đã tham dự và đóng góp vào đời sống của giáo xứ như thế nào? Đâu là
những trở ngại khiến anh chị đứng ngoài lề giáo xứ?
CẦU NGUYỆN:
Lạy Thánh Gia Nadarét, là gương mẫu của đời sống thánh thiện, công
bình và yêu thương, xin cho gia đình chúng con trở nên nơi đào tạo nhân đức,
trong hiền hòa, phục vụ và cầu nguyện.
Xin cho chúng con biết cố gắng xây dựng gia đình thành nơi an ủi
giữa cuộc đời đầy thử thách. Xin cho chúng con biết làm cho mọi người trong gia
đình được thăng tiến, để góp phần vào việc phát triển xã hội và cộng tác trong
việc xây dựng Giáo hội.
Xin Ba Đấng luôn hiện diện trong gia đình chúng con, khi
vui cũng như lúc buồn, khi làm việc cũng như lúc nghỉ ngơi, khi lo âu cũng như
lúc hy vọng, khi sinh con cũng như lúc có kẻ qua đời, để dù gặp phải những
thăng trầm của cuộc sống, chúng con vẫn luôn chúc tụng Chúa, cho đến ngày được
sum họp với Ba Đấng trong Nước Trời. Amen.
[1] x. Cv 18, 8
[2] x. Cv 16, 3;
11, 14
[3] GLHT 1656
[4] GLHT 1657
[5] x. Ep 3,14-15
[6] GĐ 49
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét